Psychodynamiczna – strona główna

Jak działa psychoterapia

Psychoterapia psychodynamiczna jest formą pomocy, która opiera się o dogłębną analizę sposobu tworzenia relacji i wszystkie problemy w pewien sposób odnosi się do relacji interpersonalnych. Często można spotkać się z sytuacją, że nawet osoba po studiach psychologicznych, czy medycznych w gruncie rzeczy nie posiada wiedzy na temat tego, jak działa psychoterapia. Jest to uzasadnione, ponieważ każda szkoła psychoterapii uważa, że leczy trochę inaczej od pozostałych. Tutaj postaram przybliżyć temat tego, jak działa psychoterapia psychodynamiczna. 

Praca wstępna

Głównym celem terapii psychodynamicznej jest zbadanie wzorca funkcjonowania, oraz ocena jego funkcjonalności. Pacjent uzyskując informacje, ma możliwość spojrzeć na swoją osobę z boku, dzięki pomocy kogoś kto zachowuje możliwie obiektywną postawę. Zauważa on sprzeczności oraz może spróbować lepiej zrozumieć swój sposób funkcjonowania w sytuacjach, które są dla niego kłopotliwe. Najczęściej poruszane sytuacje przez pacjenta to momenty doświadczania objawów. Inne dotyczą skutków pewnych niekontrolowanych postaw lub zachowań, których pacjent chciałby się pozbyć. Idąc krok dalej, pacjent zauważa, że wiele z jego zachowań jest irracjonalnych i nie da się ich wyjaśnić w sposób zdroworozsądkowy. Z pomocą wtedy przychodzi analiza relacji terapeutycznej.

Analiza wzorca funkcjonowania – jak działa psychoterapia

Od pierwszego spotkania pacjenta z psychoterapeutą rozpoczyna się relacja w której pacjent przypisuje terapeucie i sobie pewne postawy, albo nawet prowokuje sytuacje, w których te postawy się realizują. Znaczna część tego rozegrania znajduje się poza świadomością dla pacjenta. Terapeuta, dzięki neutralnej postawie, stanowi pewnego rodzaju czystą kartkę którą pacjent wypełnia swoimi nadziejami, obawami i oczekiwaniami. Dzięki temu możliwa jest względnie bezstronna analiza tego, w jaki sposób pacjent wchodzi w relację z terapeutą. Okazuje się, że pacjent posiada wiele irracjonalnych i nieuzasadnionych fantazji na temat terapeuty. Gdy pacjent wspólnie z terapeutą zacznie dostrzegać takie postawy w relacji z terapeutą, możliwe jest rozpoczęcie faktycznej pracy. Ta praca polega na wspólnym z pacjentem znalezieniu sensu i uzasadnienia dla jego irracjonalnych i nieuzasadnionych emocji, myśli, postaw, które sam przeżywa, albo przypisuje innym. Gdy zostanie rozpoznana przyczyna nieracjonalnego wzorca, ten irracjonalny sposób funkcjonowania przestanie pełnić swoją funkcję. Zostanie on zastąpiony przez inny wzorzec – mniej patologiczny.

Dynamika zmiany

Celem psychoterapii jest rozpoznanie relacji, które są obciążone afektem na tyle, że pacjent w nieświadomy sposób broni się przed ich eksploracją. Pacjent na początku zauważa obszary, które nie dają się zrozumieć w racjonalny sposób. Na kolejnym etapie dokonuje się eksploracja obszarów „irracjonalnych”, naładowanych afektem i trudnych dla pacjenta. Później pacjent wspólnie z terapeutą analizuje obronny charakter jego wzorców funkcjonowania, oraz to przed czym są one obroną. Ten moment z reguły jest najtrudniejszy dla pacjenta. Dzieje się tak, ponieważ konfrontowany jest on z tym, co do tej pory było dla niego „nie do pomyślenia”. Rozgrywało się to w działaniu, albo poprzez obronne wzorce funkcjonowania właśnie dlatego, że nie sposób było pomieścić to w umyśle bez doświadczania poważnego niepokoju.

Skutkiem tego opracowania obron i afektów, przed którymi postawione zostały obrony, pojawia się zmiana funkcjonowania. Ta zamiana polega na zdolności do tolerowania dotychczas niemożliwych do tolerowania afektów. Razem z tym pojawiają się nowe afekty, które dotychczas pacjentowi nie były tak dobrze znane: głębsza troska o siebie i innych, pogłębienie relacji z bliskimi, oraz ze sobą samym. Sztywne wzorce funkcjonowania stają się elastyczne i bardziej pełnią funkcję przystosowawczą aniżeli obronną. Często to co było dotychczas objawem, przechodzi metamorfozę i zaczyna być zwyczajnym, przystosowawczym i korzystnym wzorcem zachowania.

Pacjent staje się zdolny do przeżywania żałoby, oraz utraty nierealistycznych ideałów dotyczących siebie i innych. Razem z tym pacjent toleruje własne wady, oraz wady innych, stając się zdolnym do autentycznej miłości i przywiązania. Zmiany te prowadzą do wzięcia odpowiedzialności za elementy pochodzące z własnego wnętrza, które dotychczas były nieświadome, albo przerzucane na innych poprzez obwinianie ich lub nie dostrzeganie własnej aktywnej strony w tworzeniu konfliktów. Pacjent przestaje być biernym obserwatorem swojego życia i swojego wnętrza, ale swobodnie doświadcza afektów, które kiedyś kontrolowały jego, albo ograniczały/uniemożliwiały mu autonomiczne funkcjonowanie.

Co jeszcze daje psychoterapia psychoanalityczna?

Część szkół psychoterapeutycznych w obrębie nurtu psychodynamicznego zakłada, że psychoterapia pozwala naprawiać pewne braki. Te braki, to rzeczy których pacjent w swoim przeżyciu nie dostał kiedyś od swoich bliskich. Nazywane jest to doświadczeniem korektywnym, kiedy terapeuta jest dla pacjenta pierwszą osobą, która zachowała się inaczej niż wszyscy, np.: nie była obojętna w obliczu krzywdy pacjenta. Można też powiedzieć, że psychoterapia w pewien sposób na nowo socjalizuje, czyli uczy życia w społeczeństwie. Psychoterapeuta jest osobą, która w wyważony, ale stanowczy sposób konfrontuje pacjenta odnośnie adekwatności jego uczuć i zachowań. Pozwala to pacjentowi na faktyczne nabycie pewnych informacji o sobie, których do tej pory być może nie otrzymał.

W innym artykule udzielam szerokiej odpowiedzi na pytanie, jak działa terapia psychodynamiczna. Okazuje się, że nie jest to wcale takie mgliste i niezrozumiałe podejście do leczenia. Ma wiele wspólnego z innymi nurtami psychoterapii, które w gruncie rzeczy też zakładają istnienie nieświadomości, tylko inaczej są rozumieją. Na przykład jako schemat myślenia, albo system społeczny.

Psychoterapia skoncentrowana na przeniesieniu

Psychoterapia skoncentrowana na przeniesieniu (TFP – transference focused therapy), jest modyfikacją klasycznego modelu pracy psychoanalitycznej. Przynależy ona do nurtu teoretycznego teorii relacji z obiektem. Oznacza to, że metoda ta zajmuje się analizą specyficznego wzorca relacji pacjenta, który to wzorzec pacjent nieuchronnie prezentuje podczas psychoterapii. Podstawowymi jednostkami tego osobistego wzorca relacji są obrazy ja i drugiej osoby (obiektu) połączone poprzez określony afekt. Przykładem takiego wzorca relacji będzie wyobrażenie o obrazie ja, jako zawstydzonym, znajdujące się w relacji z zawstydzającym obiektem, które realizuje się w relacji terapeutycznej w fantazji pacjenta.

Jak teoria przenosi się na praktykę

Psychoterapia skoncentrowana na przeniesieniu polega na analizie tych podstawowych jednostek – par wyobrażeń ja i wyobrażeń obiektu, tj., diad self i obiektu – oraz wzajemnych relacji pomiędzy tymi parami. Zakłada się, że jedne z tych par – te świadome – reprezentują nasze mechanizmy obronne. Chroniące przed parami nieświadomymi, tymi które reprezentują nasze pragnienia, albo wyobrażenia, które są odbierane przez nas jako zagrażające. Celem terapii jest zrozumienie przed czym broniły pacjenta te świadome wyobrażenia o sobie i innych, oraz poznanie tych nieświadomych wyobrażeń i potrzeb oraz zrozumienie dlaczego stanowiły one dla pacjenta coś na tyle niebezpiecznego, by ten musiał je tak radykalnie odrzucać.

Objawy i patologiczne sposoby funkcjonowania rozumiane są tutaj jako wynikające z wadliwie skonstruowanych obron. Mogą wynikać także z nieprawidłowo lub w niepełny sposób rozładowywanych pragnień. Opracowanie tego, przed czym te obrony miały chronić pacjenta sprawia, że te patologiczne obrony przestają być potrzebne, a rezultatem tego zostaje utworzony nowy sposób zaspokajania potrzeb. W efekcie celem psychoterapii skoncentrowanej na przeniesieniu jest nie tyle zrozumienie i akceptacja pewnych wzorców, ale ich trwała modyfikacja.

Psychoterapia skoncentrowana na przeniesieniu jest o tyle warta zainteresowania, gdyż jest potwierdzoną badawczo metodą pracy psychoterapeutycznej. Jej skuteczność została także porównana z innymi nowoczesnymi podejściami psychoterapeutycznymi, takimi jak psychoterapia poznawczo-behawioralna. Jest ona także stale rozwijana. Dlatego można ją traktować jako metodę dobrze dopasowaną do współczesnych problemów psychologicznych, z jakimi zgłaszają się do terapii pacjenci. 

Dla kogo jest psychoterapia dynamiczna

Psychoterapia dynamiczna jest względnie uniwersalną metodą psychoterapeutyczną. Opiera się na założeniu, iż całościowa struktura charakteru jest rezultatem interakcji pomiędzy naszym temperamentem, czyli wrodzonymi cechami determinowanymi genetycznie, oraz wpływem różnych życiowych warunków i relacji, w jakich się znaleźliśmy od momentu urodzenia. Oznacza to, iż nasz sposób reagowania na nowe sytuacje, nasz styl bycia, sposób myślenia, przyzwyczajenia i preferencje co do wyboru znajmych lub bliskich osób, czy sposób reagowania na stres, itd., są rezultatem tej wymienionej wyżej interakcji.

Psychoterapia psychoanalityczna podejmuje się analizy tej interakcji pomiędzy genami, a środowiskiem. Obserwuje także to, jak wygląda sposób socjalizacji pacjenta, jego dostosowywanie się do norm społecznych i moralnych – jest to o tyle istotne, ponieważ nasz proces dojrzewania psychicznego w znacznej mierze opierał się na dostosowywaniu naszych wrodzonych potrzeb do oczekiwań opiekunów, bliskich osób oraz społeczeństwa i kultury. W efekcie podczas procesu dojrzewania psychicznego powstały przeróżne wzorce kompromisu pomiędzy naszymi potrzebami, a zasadami społeczno-moralnymi narzuconymi przez opiekunów i otoczenie.

Zakłada się, że te kompromisy stają się powodem przeróżnych objawów i odkrycie ich, oraz wyjaśnienie ich funkcji prowadzi do ich modyfikacji. Wtedy przestają one pełnić swoją funkcję obronną przed uświadomieniem potrzeb i uczuć, które do tej pory były frustrowane i odparte od świadomości. Z tego względu psychoterapia dynamiczna podejmuje wszystkich trudności, które wiążą się z funkcjonowaniem psychicznym, począwszy od sprawiających cierpienie „cech charakteru”, po patologiczne objawy lub wzorce w funkcjonowaniu emocjonalnym, myślowym, relacyjnym i seksualnym.

Zaburzenia lękowe

W obrębie tych zaburzeń występuje większość objawów identyfikowanych jako nerwica. Są to: lęk społeczny, lęk fobiczny, zamartwianie się, myśli obsesyjne i natrętne, zachowania przymusowe. Do tej grupy należą także zaburzenia związane ze stresem, jak poczucie obcości swojego ciała lub otoczenia. Inną grupą objawów są objawy somatyczne związane z odczuwaniem lęku. Są to niemożność odprężenia, stałe poczucie napięcia, gwałtowne bicie serca, nudności, zawroty głowy. Do objawów należą także trudności z oddychaniem, pocenie się i uderzenia zimna lub gorąca.

Zaburzenia nastroju

Ta grupa obejmuje objawy w obrębie depresji i zaburzenia dwubiegunowego, takie jak: zaburzenia snu (trudności z zaśnięciem, częste wybudzanie się w nocy, zbyt wczesne budzenie się), brak apetytu, niskie poczucie własnej wartości i nadmierne poczucie winy, poczucie beznadziejności, myśli i plany samobójcze, trudności z koncentracją, jak i epizody manii.

Zaburzenia odżywiania

Symptomy, to impulsywne przejadanie się, poczucie braku kontroli nad jedzeniem, częste przeczyszczanie się. Inne to wymuszanie wymiotów lub biegunki, utrata miesiączki u kobiet spowodowana nieprawidłowym odżywianiem. Spotyka się tutaj także częste stosowanie nieprzeczyszczających metod utraty wagi, np.: skrajnie przeciążających ćwiczeń fizycznych.

Zaburzenia funkcjonowania seksualnego

Ta grupa obejmuje zaburzenia w zakresie stosunku do własnej seksualności, oraz niezdolności do przeżywania podniecenia lub satysfakcji seksualnej, wynikające z przyczyn o charakterze psychicznym. Należą do nich: impotencja, przedwczesny wytrysk, anorgazmia, oziębłość seksualna, pochwica, zaburzenia preferencji seksualnej, zaburzenia identyfikacji seksualnej.

Zaburzenia osobowości

To grupa zaburzeń charakteryzujących się utrwalonymi, patologicznymi wzorcami funkcjonowania osobowości. Osoby kwalifikujące się do tej grupy cechują się sposobem funkcjonowania w relacjach społecznych, który sprawia cierpienie im lub innym osobom.

Inne problemy

Istnieje także szereg problemów, które nie są zaburzeniami w myśl kryteriów zaburzeń psychicznych, ale sprawiają cierpienie osobom doświadczającym tych trudności. Obejmują one relację z otoczeniem, relacje z własną osobą, czy relacje z bliskimi. Przykładem mogą być:

– nadmierne konflikty z członkami rodziny uniemożliwiające normalne funkcjonowanie rodzinne,
– agresja fizyczna i psychiczna w relacjach z bliskimi i otoczeniem,
– niezdolność do utworzenia lub trwałego utrzymania satysfakcjonującego związku intymno-seksualnego,
– ciągłe niezadowolenie z siebie i narzucanie sobie zbyt dużych wymagań stające się obsesją i przyczyną cierpienia,
– chroniczna złość i rozdrażnienie stające się przyczyną konfliktów, albo izolacji,
– tzw., Syndrom Dorosłego Dziecka Alkoholika, Syndrom Dorosłego Dziecka z Rodziny Dysfunkcyjnej, Syndrom Współuzależnienia.

Dla kogo nie jest zalecana psychoterapia dynamiczna

Psychoterapia dynamiczna, jako metoda opierająca się na autorefleksji, nie jest zalecana dla osób poniżej normy intelektualnej. Rezultatem tego metoda ta nie jest zalecana dla osób ze stwierdzoną niepełnosprawnością intelektualną. Inną grupą osób, dla których ten sposób leczenia nie jest zalecany, są osoby znajdujące się w aktywnym uzależnieniu. Osoby, które nie są w stanie skontrolować swojego uzależnienia, odreagowują swoje afekty poprzez zachowanie. W takiej sytuacji niemożliwa jest eksploracja uczuć jakie powstały w relacji terapeutycznej, ponieważ te zostają odreagowane poprzez zachowanie nałogowe. Dla takich osób zalecane jest najpierw, aby udały się na terapię uzależnienia. Gdy będą w stanie uzyskać kontrolę nad swoim uzależnieniem, mogą kontynuować leczenie psychodynamiczne. Chociaż wielu specjalistów uważa, że terapia uzależnień jest wystarczającym zabiegiem w celu wyleczenia z uzależnienia, jest to jedynie pierwszy etap leczenia. Zaleca się aby osoby po terapii uzależnień rozwiązały w psychoterapii patologię, która stała się przyczyną powstania uzależnienia.

Przeciwwskazania dla leczenia – chroniczne kłamstwo i manipulacja

Inną grupą osób, dla których nie jest zalecana psychoterapia dynamiczna są osoby antyspołeczne. Chodzi tutaj o ludzi niezdolnych do lojalności i szczerości, oraz o skłonnościach przestępczych. Jeżeli osoba jest całkowicie pozbawiona systemu wartości, zdolności do lojalności i zaufania, nigdy nie zaufa terapeucie i będzie próbowała go oszukać. Brak sumienia sprawia, że takie osoby nie są w stanie myśleć o sobie krytycznie, stąd zdanie terapeuty nie będzie dla nich istotne.

Również osoby, które chronicznie kłamią i nie potrafią być szczere, nie są w stanie zbudować skutecznej relacji terapeutycznej. Jeśli terapeuta nie wie, co jest kłamstwem, a co prawdą, oraz nie ma dostępu do osoby, która mogłaby naprostować kłamstwa pacjenta, psychoterapia nie ma sensu. Dzieje się tak dlatego, że taki pacjent swoje uczucia względem terapeuty (nieufność, lęk przed wykryciem prawdy) rozgrywa w kłamstwie, a nie tym co mówi terapeucie. Rezultatem tego nie jest możliwe omówienie kłamstwa, gdy psychoterapeuta nie wie, że jest okłamywany.